Vaak is het pas achteraf mogelijk om historische gebeurtenissen te duiden. Past de huidige kredietcrisis in het rijtje 1789, 1848, 1917, 1933, 1989? Of is het slechts vergelijkbaar met 1968, 1973, 1985. De meeste lezers zullen het eerste rijtje direct herkennen: Franse Revolutie, Revolutiejaar, Russische Revolutie, Machtsovername NSDAP en val van het Communisme. Zonder uitzondering gebeurtenissen die de decennia erna (en zelfs langer) hebben beheerst. Het tweede rijtje valt onder de categorie. "even schrikken en weer doorgaan": de beurskrach van 1985, de studentenopstanden van 1968 en de oliecrisis van 1973. Van 2001 (9/11) kan ik nu nog niet inschatten in welk rijtje het over 50 jaar staat, laat staan van de gebeurtenissen van de afgelopen maanden.
Dat gezegd hebbend, denk ik toch dat we met wat fundamentere problemen te maken hebben dan in 1985. Ik kan me nog herinneren dat mijn vader, destijds werkzaam bij de effectenafdeling van Credit Lyonnais Bank (toevalligerwijze voorloper van de Fortisbank), destijds een keer 's avonds thuis kwam met de mededeling "ik heb klanten in een half uur een miljoen zien verliezen". Na een tijdje was het echter weer over en ging alles weer op de oude voet door. De crisis van 1929 -voor zover uit mijn geschiedenisboeken weet- had veel dramatischere effecten dan de huidige crisis -miljoenen werden werkloos, indirect werd Hitler er door in het zadel geholpen en in Amerika werd met de New Deal een ongekend investeringsprogramma door de staat op poten gezet-, maar aan het systeem werd niets veranderd.
Wat de crisis van nu anders maakt, is naar mijn gevoel de publieke opinie. In Nederland speelt het verhaal van graaikapitalisten, vijandige overnames (Stork, ABN), exorbitante bonussen etc. Voeg daarbij nog de recente boekhoudzeperds als die van Ahold en de kritiek op de marktwerking in onderwijs, zorg en OV. Ook in het buitenland (zelfs de VS) begint het volk zich af te keren van het neoliberale gedachtengoed. Twintig jaar geleden boekte het kapitalisme een glorieuze overwinning op het communisme. Sinds dien hebben we voor zoete koek geslikt dat het steeds verder opengooien van de markt en het afbreken van de mechanismen die de denivellering tegen gaan (sociale zekerheid) uiteindelijk voor iedereen het beste is.
De huidige crisis laat zien dat dit niet werkt. Laat je de markt zijn gang gaan, dan profiteren vooral de have's als het goed gaat en bloeden vooral de havenot's als het even niet goed gaat. Dankzij de huidige crisis en dankzij de opstelling van de media wordt dit nu voor de massa zichtbaar.
Uiteindelijk denk ik niet dat we meteen kunnen spreken van het einde van het kapitalisme. Een democratie zal altijd gekoppeld zijn aan een min of meer vrije markt-economie; vrijheid van ondernemen is even fundamenteel als vrijheid van godsdienst en van meningsuiting. Wat ik wel verwacht, is dat overheden -onder druk van de publieke opinie- weer meer economische macht naar zich toe gaan trekken. Aan de ene kant door regulering, aan de andere kant voor nationalisering. Maar uiteindelijk zal het niet meer dan een rimpeling in de economische vijver zijn.