Ik ben natuurwetenschapper en pragmaticus. Ik geloof derhalve niet in "l'art pour l'art". Met andere woorden: kunst moet een doel hebben, doe het anders niet.
Dat doel kan heel divers zijn. In het werk van Anton Pieck c.s. kan ik weinig andere doelen ontdekken dan decoreren, terwijl de Nachtwacht gemaakt is ter meerdere eer en glorie van de afgebeelde personen. Het Tapijt van Bayeux daarentegen is een historisch stripverhaal avant-la-lettre. De Avonden heeft Reeve waarschijnlijk geschreven omdat goede slaapmiddelen in de naoorlogse jaren schaars waren. Daarnaast is er nog een grote categorie kunst en literatuur die kwalitatief zo pover is, dat het slechts een doel diende doordat het de maker ervan (hopelijk plezierig) bezighield. Allemaal hele legitieme doelen, natuurlijk.
Een bijzondere categorie vormt de geëngageerde kunst. Al sinds de oudheid wordt kunst gebruikt en soms misbruikt om de politieke of maatschappelijke denkbeelden van de kunstenaar over te brengen. Zeker in de tijd dat de vrijheid van meningsuiting nog niet zo hoog in het vaandel stond, was dat zeer effectief. Bovendien biedt de indirectheid van kunst de mogelijkheid om mensen te bereiken die, als je het op een directe manier probeert, zich als de kluis van de Nederlandse Bank afsluiten voor de boodschap.
In dat licht bezien heb ik grote bewondering voor geëngageerde kunstenaars. Vooral schrijvers als Brecht ("Mutter Courage", "Furcht und Elend des 3. Reiches"), Dickens, Orwell, Remarque ("Im Westen nichts Neues"), Kafka en anderen die uitbuiting, dictatuur en machtsmisbruik op subtiele wijze aan de kaak weten te stellen bewonder ik zeer.
Moeten we ook de foto's van bemaskerde homo's in dit licht zien? Volstrekt niet. Welliswaar doet de kunstenares voorkomen een lans te breken voor homoseksualiteit in de moslimwereld, maar de wijze waarop zij dit doet, is volstrekt niet in lijn met de werkwijze van de ware geëngageerde kunstenaar. In plaats van subtiliteit en gevoeligheid hanteert ze de botte bijl. Iedereen met een IQ groter dan z'n schoenmaat kan op z'n klompen aanvoelen dat deze actie een averechts effect zal hebben. Tenzij de dame daadwerkelijk een ééncijferig IQ heeft, kan het dus niet haar bedoeling zijn om een lans te breken voor de Arabische homo's. Overigens een groep mensen die in verschrikkelijke situatie zit en als onze hulp en steun verdient, laat dat duidelijk zijn.
Wat is er dan wel aan de hand? Ik kan natuurlijk niet in de hersenpan van de kunstenares kijken, maar het lijkt me dat hier sprake is van de Ziekte van NOS, ook wel CNN's disease of WWW-koorts genoemd. In normaal Nederlands: publiciteitsgeilheid. Een andere verklaring kan ik werkelijk niet bedenken.
Nu is publiciteitsgeilheid opzich nog niet eens zo erg. Bijna elke commerciële kunstenaar heeft zichzelf door een stunt in de markt weten te zetten en stunt nog regelmatig al stuntend in het nieuws. Dat bevordert de verkoop en spekt de portemonnaie. Zo geloof ik bijvoorbeeld niks van de ruzie tussen AFTh en Grunberg. Ik vermoed zelfs dat beide heren geregeld samen een goed glas wijn drinken op de extra inkomsten die het geruzie hun heeft opgeleverd.
Wat echter met de homofoto's aan de hand is, is van een andere orde. Hier misbruikt de kunstenares een zeer kwetsbare groep mensen voor haar eigen doelen. Dat doet ze bovendien op een manier die direct schadelijk en gevaarlijk is voor de groep, die ze al huichelend zegt te willen helpen. Ik ben dus blij dat de museumsdirecteur haarzelf, het publiek en vooral de Iraakse homo's heeft beschermd tegen de false motieven van deze vrouw.
Hiermee kom ik meteen op het antwoord op de vraag van Han:
Mijn repliek, die ik hierboven uitgewerkt heb, heeft niks te maken met 'biblical feeling'. Hoewel ik zelf als Christen probeer te leven, ben ik van mening dat de overheid strikt seculier dient te zijn. Maar ik acht het wel een taak (misschien wel kerntaak) van de overheid dat deze de veiligheid in de samenleving moet waarborgen. Dat geldt ook voor de sociale veiligheid. De overheid heeft de taak om individuen en groepen te beschermen, ook wat tegen kwetsingen en beledigingen.
Net zoals een idividu het niet hoeft te accepteren dat hij door zijn buurman wordt uitgescholden voor rotte vis, hoeft een groep (religieus, sexuele geaardheid, politieke voorkeur, whatever) het niet te accepteren dat zij wordt beledigd of gekwetst door de identiteit van de groep belachelijk te maken.
Het stellen van normen -de normen die de overheid stelt zijn wetten- is natuurlijk altijd arbitrair. Gelukkig is onze democratie volwassen genoeg om een middenweg te vinden die voor het overgrote deel van de bevolking acceptabel.
Het handhaven van normen is -zeker op dit gebied- lastig. Gelukken is er in ons land een adequate rechtelijke macht die, onafhankelijk van partijpolitieke overwegingen en de waan van de dag, tot een afgewogen oordeel komt.
